Ανάμεσα στους σημαντικούς Αγχιαλίτες των προηγούμενων αιώνων, γνωστός για το σθένος του, τη φιλοπατρία και το υψηλό επίπεδο της παιδείας του ήταν ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Γ’. Έζησε στο 12ο αι. και βρέθηκε στον πατριαρχικό θρόνο από το 1170 έως το 1177. Οι σύγχρονοί του για τις φιλοσοφικές ενασχολήσεις του και τα συγγράμματα του τον διόρισαν «ύπατο των φιλοσόφων», ένα τίτλο και αξίωμα πού κατείχε εκτός άλλων και ο διάσημος λόγιος του Βυζαντίου Μιχαήλ Ψελλός (1018-μετά το 1078). Ως πατριάρχης ο Μιχαήλ Γ’ προσπάθησε να εφαρμόσει τις αποφάσεις της πατριαρχικής συνόδου ενάντια στις αιρετικές διδασκαλίες του 12ου αι., ενώ απέκρουσε τις ενωτικές πρωτοβουλίες του αυτοκράτορα Μανουήλ Ι Κομνηνού και του πάπα Αλέξανδρου Γ (1170) με ένα υπόμνημα και μία συνοδική απόφαση που όμως δεν σώθηκαν. Αντίθετα, ενίσχυσε τις ενωτικές πρωτοβουλίες με την Αρμενική εκκλησία.
Εμπρός στον αυτοκράτορα Μανουήλ εκφώνησε έναν εναρκτήριο λόγο, ο οποίος αναφέρεται μόνο εν μέρει σε φιλοσοφικά, παιδαγωγικά και κοσμοθεωρητικά προβλήματα, αποτελεί όμως ένα εντυπωσιακό εγκώμιο στις αρετές του Μανουήλ ως ηγεμόνα και στις επιτυχίες του στον πόλεμο και την εξωτερική πολιτική[1]. Παρά όλ’ αυτά στον λόγο του αυτόν τόνισε τη σημασία των αριστοτελικών σπουδών και ιδιαίτερα της Μετεωρολογίας[2]. Θεωρεί όμως το σκοπό της φιλοσοφικής διδασκαλίας ως απόλυτα υποταγμένο στις απαιτήσεις της Θεολογίας[3] .
Για την κατάσταση των φιλοσοφικών σπουδών στην εποχή του και τη θέση μέσα σε αυτές του πατριάρχη Μιχαήλ Γ’, ο Μιχαήλ Χωνιάτης (αδελφός του ιστορικού Νικήτα Χωνιάτη) είπε σε λόγο του, ότι πριν αναγορευτεί ο Μιχαήλ Γ’ ο εξ Αγχιάλου «ύπατος των φιλοσόφων» για πολύ καιρό η φιλοσοφία ήταν απούσα από τη ζωή των ανθρώπων και ότι η γεωμετρία εξασκούνταν μόνο από τις αράχνες (!). Με αυτά του τα λόγια θέλησε να δηλώσει ότι υπήρχε ιδιωτική σπουδή της φιλοσοφίας στην περίοδο αυτή, αλλά από ανθρώπους που ήταν αποκομμένοι από τη δημόσια ζωή. Γράφει ακόμη ο ίδιος ότι η μόνη ανάπτυξη για την οποία αυτοί οι απομονωμένοι άνθρωποι μπορούσαν να κομπάσουν ήταν αυτή των μαλλιών τους (!)[4]. Ίσως εδώ ο Μιχαήλ Χωνιάτης να χρησιμοποιεί ρητορικό παίγνιο, αλλά και πάλι ίσως να είχαν κάποια αλήθεια τα λόγια του. Παρά όλ’ αυτά γνωρίζουμε ότι πριν τον Μιχαήλ Γ’ υπήρχε ο κύκλος των ανθρώπων της Άννας Κομνηνής, της κόρης του Αλέξιου Κομνηνού, που διάβαζαν και έγραφαν φιλοσοφία, αλλά και συζητούσαν πάνω σε φιλοσοφικά θέματα.
Υπό την αιγίδα του Μιχαήλ Γ’ από την Αγχίαλο της Μαύρης Θάλασσας και του Μανουήλ Ι Κομνηνού συνέβησαν επίσης διάφορες τροποποιήσεις και αλλαγές σε νομικά κείμενα, όπως ήταν η απόρριψη της «Νεαράς» 123 του Ιουστινιανού, ενός νόμου δηλαδή που ανήκε στο παλιό Ιουστινιάνειο νομικό Corpus[5]. Επίσης ο γνωστός έλληνας νομικός Θεόδωρος Βαλσαμώνας (1130/40-1200) συνέταξε με την επίβλεψη του αγχιαλίτη πατριάρχη και του αυτοκράτορα διάφορα σχόλια πάνω στο Σύνταγμα που περιείχε κανόνες τοπικών και οικουμενικών συνόδων και στον Νομοκανόνα, κείμενο του εκκλησιαστικού δικαίου που υπήρχε ήδη από την εποχή του 6ου αι.
Από τον τρόπο που αντιμετώπισαν οι επίσημες βυζαντινές αρχές το τέλος του πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ διακρίνεται ο σεβασμός και η υπόληψη που έτρεφαν γι’ αυτόν. Ο αρχιεπίσκοπος Ευστάθιος, λόγιος και εκκλησιαστικός άρχοντας του 12ου αι., διακωμωδεί σε έναν ρητορικό λόγο του τον τρόπο με τον οποίο τιμωρήθηκε ο Μητροπολίτης Μωκησσού Νεόφυτος, επειδή δεν παραιτήθηκε από μία πολυτελή επίσκεψη στα λουτρά ούτε καν την επόμενη μέρα μετά το θάνατο του Πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ του εξ Αγχιάλου. Ο Μέγας Οικονόμος Ιωάννης Παντέχνης έδωσε εντολή να πάρουν από τον Μητροπολίτη κατά τη διάρκεια του λουτρού το πολυτελές του σκέπασμα, τις πετσέτες και τα άλλα είδη του και να τα μοιράσουν στους φτωχούς[6]. Ακόμη, ανέκδοτος είναι ο επιτάφιος του Κωνσταντίνου Στιλβή στον Πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ σε κώδικα που βρίσκεται στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη. Τέλος, κείμενα του πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ περιλαμβάνονται στην μεγάλη ψηφιακή συλλογή αρχαίων και βυζαντινών ελληνικών κειμένων, τη γνωστή ως Thesaurus Linguae Graecae, ενώ ιδιαίτερη μελέτη για αυτόν έχει αφιερώσει ο γνωστός ελληνιστής Robert Browning[7].
Εμπρός στον αυτοκράτορα Μανουήλ εκφώνησε έναν εναρκτήριο λόγο, ο οποίος αναφέρεται μόνο εν μέρει σε φιλοσοφικά, παιδαγωγικά και κοσμοθεωρητικά προβλήματα, αποτελεί όμως ένα εντυπωσιακό εγκώμιο στις αρετές του Μανουήλ ως ηγεμόνα και στις επιτυχίες του στον πόλεμο και την εξωτερική πολιτική[1]. Παρά όλ’ αυτά στον λόγο του αυτόν τόνισε τη σημασία των αριστοτελικών σπουδών και ιδιαίτερα της Μετεωρολογίας[2]. Θεωρεί όμως το σκοπό της φιλοσοφικής διδασκαλίας ως απόλυτα υποταγμένο στις απαιτήσεις της Θεολογίας[3] .
Για την κατάσταση των φιλοσοφικών σπουδών στην εποχή του και τη θέση μέσα σε αυτές του πατριάρχη Μιχαήλ Γ’, ο Μιχαήλ Χωνιάτης (αδελφός του ιστορικού Νικήτα Χωνιάτη) είπε σε λόγο του, ότι πριν αναγορευτεί ο Μιχαήλ Γ’ ο εξ Αγχιάλου «ύπατος των φιλοσόφων» για πολύ καιρό η φιλοσοφία ήταν απούσα από τη ζωή των ανθρώπων και ότι η γεωμετρία εξασκούνταν μόνο από τις αράχνες (!). Με αυτά του τα λόγια θέλησε να δηλώσει ότι υπήρχε ιδιωτική σπουδή της φιλοσοφίας στην περίοδο αυτή, αλλά από ανθρώπους που ήταν αποκομμένοι από τη δημόσια ζωή. Γράφει ακόμη ο ίδιος ότι η μόνη ανάπτυξη για την οποία αυτοί οι απομονωμένοι άνθρωποι μπορούσαν να κομπάσουν ήταν αυτή των μαλλιών τους (!)[4]. Ίσως εδώ ο Μιχαήλ Χωνιάτης να χρησιμοποιεί ρητορικό παίγνιο, αλλά και πάλι ίσως να είχαν κάποια αλήθεια τα λόγια του. Παρά όλ’ αυτά γνωρίζουμε ότι πριν τον Μιχαήλ Γ’ υπήρχε ο κύκλος των ανθρώπων της Άννας Κομνηνής, της κόρης του Αλέξιου Κομνηνού, που διάβαζαν και έγραφαν φιλοσοφία, αλλά και συζητούσαν πάνω σε φιλοσοφικά θέματα.
Υπό την αιγίδα του Μιχαήλ Γ’ από την Αγχίαλο της Μαύρης Θάλασσας και του Μανουήλ Ι Κομνηνού συνέβησαν επίσης διάφορες τροποποιήσεις και αλλαγές σε νομικά κείμενα, όπως ήταν η απόρριψη της «Νεαράς» 123 του Ιουστινιανού, ενός νόμου δηλαδή που ανήκε στο παλιό Ιουστινιάνειο νομικό Corpus[5]. Επίσης ο γνωστός έλληνας νομικός Θεόδωρος Βαλσαμώνας (1130/40-1200) συνέταξε με την επίβλεψη του αγχιαλίτη πατριάρχη και του αυτοκράτορα διάφορα σχόλια πάνω στο Σύνταγμα που περιείχε κανόνες τοπικών και οικουμενικών συνόδων και στον Νομοκανόνα, κείμενο του εκκλησιαστικού δικαίου που υπήρχε ήδη από την εποχή του 6ου αι.
Από τον τρόπο που αντιμετώπισαν οι επίσημες βυζαντινές αρχές το τέλος του πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ διακρίνεται ο σεβασμός και η υπόληψη που έτρεφαν γι’ αυτόν. Ο αρχιεπίσκοπος Ευστάθιος, λόγιος και εκκλησιαστικός άρχοντας του 12ου αι., διακωμωδεί σε έναν ρητορικό λόγο του τον τρόπο με τον οποίο τιμωρήθηκε ο Μητροπολίτης Μωκησσού Νεόφυτος, επειδή δεν παραιτήθηκε από μία πολυτελή επίσκεψη στα λουτρά ούτε καν την επόμενη μέρα μετά το θάνατο του Πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ του εξ Αγχιάλου. Ο Μέγας Οικονόμος Ιωάννης Παντέχνης έδωσε εντολή να πάρουν από τον Μητροπολίτη κατά τη διάρκεια του λουτρού το πολυτελές του σκέπασμα, τις πετσέτες και τα άλλα είδη του και να τα μοιράσουν στους φτωχούς[6]. Ακόμη, ανέκδοτος είναι ο επιτάφιος του Κωνσταντίνου Στιλβή στον Πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ σε κώδικα που βρίσκεται στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη. Τέλος, κείμενα του πατριάρχη Μιχαήλ Γ’ περιλαμβάνονται στην μεγάλη ψηφιακή συλλογή αρχαίων και βυζαντινών ελληνικών κειμένων, τη γνωστή ως Thesaurus Linguae Graecae, ενώ ιδιαίτερη μελέτη για αυτόν έχει αφιερώσει ο γνωστός ελληνιστής Robert Browning[7].
Σημειώσεις-παραπομπές
[1] H. Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών. Τομ. Α’, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1991, 243
[2] Στο ίδιο, 83
[3] Στο ίδιο, 94
[4] A. D. Angelou, Νικολάου Μεθώνης. Ανάπτυξις της Θεολογικής Στοιχειώσεως Πρόκλου Πλατωνικού Φιλοσόφου. A Critical Edition with an Introduction on Nicholas’ Life and Works. Corpus Philosophorum Medii Aevi. Βυζαντινοί Φιλόσοφοι –Philosophi Byzantini. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα/ E. J. Brill, Leiden 1984, LIV. – Μιχαήλ Χωνιάτης, Λόγος εις τον πατριάρχην κυρ Μιχαήλ, Σπ. Λάμπρου (εκδ.), Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτου τα σωζόμενα Ι, Αθήνα 1879 -1880 (Ανατύπωση Groningen 1968), § 27, 81-2
[5] Μ. Ανάστος, «Δίκαιο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Θ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980, 338-9
[6] Eustathii metropolitae Thessalonicensis Opuscula. Εκδ. Th. L. F. Tafel, Frankfurt/M 1832, 328-332
[7] R. Browning, “A new Source on Byzantine – Hungarian relations in the twelfth century. The inaugural lecture of Michael ο του Αγχιάλου ως ύπατος των φιλοσόφων», Balkan Studies 2 (1961) 173-214 (το κείμενο 187-203). Συμπεριλαμβάνεται στο R. Browning, Studies on Byzantine History, Literature and Education, Variorum Reprints, London 1977, study IV.
[2] Στο ίδιο, 83
[3] Στο ίδιο, 94
[4] A. D. Angelou, Νικολάου Μεθώνης. Ανάπτυξις της Θεολογικής Στοιχειώσεως Πρόκλου Πλατωνικού Φιλοσόφου. A Critical Edition with an Introduction on Nicholas’ Life and Works. Corpus Philosophorum Medii Aevi. Βυζαντινοί Φιλόσοφοι –Philosophi Byzantini. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα/ E. J. Brill, Leiden 1984, LIV. – Μιχαήλ Χωνιάτης, Λόγος εις τον πατριάρχην κυρ Μιχαήλ, Σπ. Λάμπρου (εκδ.), Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτου τα σωζόμενα Ι, Αθήνα 1879 -1880 (Ανατύπωση Groningen 1968), § 27, 81-2
[5] Μ. Ανάστος, «Δίκαιο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Θ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980, 338-9
[6] Eustathii metropolitae Thessalonicensis Opuscula. Εκδ. Th. L. F. Tafel, Frankfurt/M 1832, 328-332
[7] R. Browning, “A new Source on Byzantine – Hungarian relations in the twelfth century. The inaugural lecture of Michael ο του Αγχιάλου ως ύπατος των φιλοσόφων», Balkan Studies 2 (1961) 173-214 (το κείμενο 187-203). Συμπεριλαμβάνεται στο R. Browning, Studies on Byzantine History, Literature and Education, Variorum Reprints, London 1977, study IV.
Από την εφημερίδα Νέα Αγχίαλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου